Η Φιλοσοφία του Ινστιτούτου Συστημικής Ανάλυσης της Συμπεριφοράς

Όπως διαφαίνεται και από την ονομασία του Ινστιτούτου, οι παρεμβάσεις – τόσο θεραπευτικές όσο και παιδαγωγικές – βασίζονται στις παραδοχές και τη μεθοδολογία δύο προσεγγίσεων: της Πειραματικά Θεμελιωμένης Ανάλυσης της Συμπεριφοράς και της Γενικής Θεωρίας Συστημάτων.

Ως προς την Πειραματικά Θεμελιωμένη Ανάλυση της Συμπεριφοράς, αυτή συνιστά το θεωρητικό και επιστημολογικό υπόβαθρο της Εφαρμοσμένης Ανάλυσης της Συμπεριφοράς (Applied Behavior Analysis – ABA) στην οποία βασίζεται η θεραπευτική και παιδαγωγική παρέμβαση που αξιοποιείται στο Ι.Σ.Α.Σ.  Τόσο η φιλοσοφία όσο και οι πρακτικές της Εφαρμοσμένης Ανάλυσης της Συμπεριφοράς αποσκοπούν στην διαρκώς βελτιούμενη συμπεριφορά του ανθρώπου και σε αλλαγές που οδηγούν σε βέλτιστη αξιοποίηση του δυναμικού κάθε ανθρώπου, ανεξάρτητα από το βαθμό δυσκολιών που μπορεί να αντιμετωπίζει (Γενά, 2007 & 2017). Σύμφωνα με την ΑΒΑ, η μάθηση συνιστά βασικό χαρακτηριστικό όλων των έμβιων όντων και υπ’ αυτή την έννοια καλούμαστε να οδηγήσουμε με συστηματικότητα ένα παιδί στην πλήρη αξιοποίηση των δυνατοτήτων του ώστε να μάθει να μαθαίνει και να εξελίσσεται. Όταν το παιδί δεν μαθαίνει, αυτό συνιστά, όχι απόρροια των δυσκολιών του, αλλά δική μας ανεπάρκεια στην εύρεση μεθόδων που θα βοηθήσουν το συγκεκριμένο παιδί να εξελιχθείς γνωστικά, μαθησιακά, συναισθηματικά και κοινωνικά.

Η μεθοδολογία της ΑΒΑ παρέχει ένα πλήθος μεθόδων, τεχνικών και παρεμβάσεων που απορρέουν από συστηματικές ερευνητικές προσπάθειες που διεξήχθησαν τα τελευταία περίπου 100 χρόνια. Ενδεικτικά αναφέρουμε κάποιες σημαντικές μεθόδους (Γενά, 2017):

  • Ο Κύκλος  Συστηματικής Διδασκαλίας: πρόκειται για ένα ακριβή και συστηματικό τρόπο διδασκαλίας, που προσφέρει τη δυνατότητα για αλλεπάλληλες επαναλήψεις διδασκαλίας ποικίλων δεξιοτήτων.
  • Η Σταδιακή Διαμόρφωση της Συμπεριφοράς: η οποία είναι μια διαδικασία κατά την οποία ενισχύονται συμπεριφορές που είναι προοδευτικά πλησιέστερες στην επιθυμητή συμπεριφορά, μέχρι την τελική επίτευξη της συμπεριφοράς-στόχου.
  • Η Διδασκαλία Αλυσιδωτών Αντιδράσεων και Ανάλυση Έργου: ενδείκνυται για την διδασκαλία αντιδράσεων που περιλαμβάνουν πολλά βήματα. Ως Αλυσίδα Αντιδράσεων ορίζεται μία σειρά αντιδράσεων, οι οποίες ενισχύονται όταν αυτές εκτελούνται στο σύνολό τους και με συγκεκριμένη ακολουθία.
  • Η Τμηματική Βοήθεια: η οποία αποσκοπεί στο να διευκολύνει την πρόσκτηση δεξιοτήτων, αποφεύγοντας λανθασμένες αποκρίσεις στα μαθησιακά ερεθίσματα. Μπορεί να λαμβάνει ποικίλες μορφές, όπως η λεκτική καθοδήγηση, η καθοδήγηση με οπτικό ερέθισμα, η παρουσίαση προτύπου, σωματική καθοδήγηση κ.ά.
  • Συστήματα Ανταλλάξιμων Αμοιβών: τα οποία επισπεύδουν τη μάθηση ως ένα μέσο συμβολοποίησης των απτών ενισχυτικών επακόλουθων, ώστε να εισάγεται το παιδί στην έννοια της αναμονής για ικανοποίηση των αναγκών και των επιθυμιών του.

Ως προς τη Γενική Θεωρία Συστημάτων, αυτή συνιστά το θεωρητικό υπόβαθρο της Συστημικής Θεραπείας Οικογένειας, το οποίο μας βοηθά να κατανοήσουμε την οικογένεια ως μια συνεκτική και αδιάσπαστη ενότητα που συνεπάγεται μια συνεχή δυναμική αλληλεπίδραση και συνεξέλιξη των μελών που την απαρτίζουν. Υπ’ αυτή την έννοια, η εξέλιξη του παιδιού και των γονέων συνιστούν συγκοινωνούντα δοχεία. Χωρίς την συμβολή της οικογένειας στις παρεμβάσεις που σχεδιάζονται για το παιδί, όλη η ευθύνη της αλλαγής εναποτίθεται στους αδύναμους ώμους του παιδιού. Η οικογένεια καλείται να συνδράμει σε όλα τα στάδια της θεραπείας και της εκπαίδευσης του παιδιού, αλλά ταυτόχρονα λαμβάνει και την απαιτούμενη στήριξη, ώστε να μπορεί να ανταπεξέρχεται ικανοποιητικά στους πρόσθετους ψυχοπιεστικούς παράγοντες που συνεπάγεται η ύπαρξη παιδιού με μαθησιακές ή άλλες δυσκολίες στην οικογένεια. Με την ίδια λογική, η ένταξη του παιδιού στο σχολείο και στο κοινωνικό γίγνεσθαι, γενικότερα, διέπεται από την βασική παραδοχή ότι το παιδί ως ζωντανό σύστημα θα αλληλεπιδράσει δυναμικά με τα υπόλοιπα μέλη του συστήματος στο οποίο θα ενταχθεί και αυτό απαιτεί μια προετοιμασία και μια συνεχή φροντίδα για τις σχέσεις που θα αναπτυχθούν ανάμεσα στο παιδί και στα υπόλοιπα μέλη του συστήματος. Συνεπώς οι παρεμβάσεις στο Ι.Σ.Α.Σ. είναι συστημικές υπό την έννοια της αναγνώρισης μιας συνεχούς συνεξέλιξης των μελών της οικογένειας αλλά και οποιουδήποτε άλλου ζωντανού συστήματος, όπως το σχολείο και ο κοινωνικός περίγυρος της οικογένειας, καθώς και η ανάγκη εναρμόνισης των παρεμβάσεων που πραγματοποιούνται βάσει των αρχών που διέπουν τη εξέλιξη και την αλληλεπίδραση των μελών των ζωντανών συστημάτων.